ÖZEL GEREKSİNİMLİ ÇOCUĞUN KARDEŞİ OLMAK -2-

Ailedeki bir çocuğun uzun süre bir hastalığa, sınırlılığa ya da doğumdan itibaren özel gereksinimlere sahip olması, ebeveynler ve sağlıklı kardeşler üzerinde duygusal, sosyal, gelişimsel ve psikolojik yönden bir takım etkileri olduğu görülmektedir. Aile bir sistem olarak ele alındığında, tüm bireylerin birbirleri üzerinde etkileri bulunmaktadır. Özel gereksinimli bir bireye sahip olan ailede, aile fonksiyonlarının bozulması, evdeki rol ve sorumlulukların değişmesi, sosyal faaliyetlere katılımların sınırlanması, ve aile içi düzenindeki tüm bu  değişimlerin normal gelişim sürecine sahip olan kardeşleri pek çok alanda etkilemektedir. 
Özel gereksinimleri bulunan kardeşe sahip çocuklar, önce kardeşlerinin kendilerinden farklılıklarını kavramaya çalışırken, normal kardeşleri olan akranlarına kıyasla farklı bir süreç yaşamaktadırlar. Rana ve arkadaşları (2015), nörogelişimsel sorunu olan çocukların kardeşlerinin sosyal, psikolojik, fiziksel ve çevresel olarak yaşam kalitelerinin düştüğünü belirtmektedir. 
Özel gereksinimleri bulunan kardeşe sahip çocukların yaş dönemi özelliklerine göre, erken çocukluk döneminde; altına kaçırma, tırnak yeme, parmak emme gibi regresif davranışlar geliştirdikleri görülmektedir. Ebeveynlerin ya da yakın çevredekilerin ilgisini çekebilmek için, kardeşleriyle özdeşim kurarak onun davranışlarını taklit etme eğilimi gösterdikleri gözlenmektedir. 
Okul çağı ve ergenlik döneminde ise, kardeşine karşı bakım verme sorumluluğu hisseden çocuğun, akranları ve toplum tarafından damgalanma yaşama riski ile karşı karşıya kalmasından dolayı, yok sayma, suçlama, utanç duyma öfke tepkileri görülebilmektedir. Hasta kardeşin kaybedilmesi ya da sık sık hastaneye yatış gerektiren durumlarda ebeveyninden ya da kardeşinden uzun süre ayrı kalmak ayrılık anksiyetesi sorununa neden olabilmektedir. Ayrıca akademik başarıda düşüşler, okul devamsızlıkları, yalnız kalma endişesi, kendinin ya da sevdiklerinin sağlığına kötü birey olacağı kaygısı da gözlenebilmektedir. Özellikle ergenlik döneminde çocuklar özel gereksinimli kardeşin bakım sorumluluğunu paylaşmakta ve bu durum çocuk üzerinde önemli bir stres oluşturmaktadır. Bakım rolünü daha çok kız çocuklarının aldığı görülmekte ve bu yükü “büyük sorumluluk” olarak ifade etmektedirler. 
Ebeveynlerin çocukları ile ilgili beklentilerini sağlıklı olan çocuklarına yüklemeleri, onlardan başarılı olmaları yönündeki beklentileri sağlıklı çocuklar üzerinde baskı yaratabilmektedir. Ebeveynlerin dikkatlerini daha çok özel gereksinimi olan çocuğa yöneltmiş olmaları, yaşadıkları uyum süreci diğer çocuğun ya da çocukların ihmal edilmesine neden olabilmektedir. İhmal yaşantıları da çocuklarda öz-sevgi, öz-değer, öz-saygı oluşumu ile ilgili sorunlara yol açabilmektedir. 
Özel gereksinimli bir kardeş ile bir arada büyümenin, diğer kardeşlere sağladığı bir takım olumlu etkileri de görülmektedir. Araştırmalar, kısıtlılığı olan bir kardeş ile büyümenin, sorunlar ve stresli bir yaşam süreci içerisinde olmanın bireylerde farklı baş etme yöntemleri geliştirmelerine, kişilik gelişimleri ile ilgili olumlu katkılarının da olduğunu göstermektedir. Bu çocukların öz-kontrol, öz yeterlilik, yardımseverlik, bağımsızlık, olgunluk, insanlarla olumlu etkileşimler kurma, sorumluluk alma gibi becerilerinin oldukça gelişmiş olduğu görülmektedir. Özel gereksinimi bulunan bir kardeşle büyüyen çocuklarda sosyal esneklik, hoşgörü düzeyinin yüksek olduğu, empati becerisi ve şefkat düzeylerinin yüksek olduğu da gözlenebilmektedir. 
Özel gereksinimli kardeşe sahip olan çocukların bu süreçten olumsuz etkilenebilecekleri durumlar konusunda destek sağlanması, bu süreçten en az düzeyde etkilenmeleri için gerekli önemlerin alınması gerekmektedir. Aile merkezli tedavi yaklaşımı ile bütüncül bir bakış açısı ile yaklaşılarak, normal gelişime sahip olan kardeşlerin de tedavi sürecine dahil edilmesi gerekmektedir. Ebeveynlerin ve kardeşlerin süreçten etkilendikten sonra tedavi yaklaşımlarına geçilmesi yerine, risk grubunda yer alan özel gereksinimi olan çocukların kardeşlerinin  duygusal, soysal, fiziksel ve ruhsal gelişimi de sitemli şekilde izlenmesi, sorun göstergesi olabilecek durumların saptanarak çözüm süreçlerinin devreye sokulması büyük önem taşımaktadır. Çocuklar için belirsiz ve bilinmez durumların ortadan kaldırılması, kardeşlerinin hastalıkları ile ilgili gerekli bilgilendirmelerin ebeveynlerle iş birliği içerisinde, yaş dönemi özellikleri dikkate alınarak yapılması gerekmektedir. Normal gelişim gösteren kardeşlerin de değerlendirme ve tedavi sürecine dahil edilmesi büyük önem taşımaktadır. Çocuğun içinde bulunduğu yaş dönemi özelliklerine göre kardeşlerinde bulunan farklılıkların anlatılması, durumu nasıl algıladıklarının sorulması, kardeşler arası etkileşim süreçlerinin hastalık durumuna paralel şekilde sürdürülmesinin sağlanması ve ebeveyn yaklaşımlarının değerlendirilerek, çocuğa olan etkisinin anlaşılması sağlanmalıdır. Dolayısı ile ailenin bütüncül olarak ele alınması, bu durumun ailedeki tüm bireyler üzerindeki etkisinin dikkate alınması gerekmektedir.
Keyifli bir hafta dileğiyle…
e-mail:[email protected]